خدای ایران که «ارتا» میباشد، تخم یا فطرت یا گنج نهفته در هر انسانیست، و همین خدا نیز، «دایه»، یعنی ماما وزایاننده نیزهست. پس برترین کشف هر انسانی درزندگیش، همین کشف ماما یا زایاننده بودن در خودش هست. خویشکاری انسان، آنست که «خوی خدائی یا ارتائی» را که همه انسانها بدان آبستن هستند، بزایاند، ویاری به پیدایش ارتا، این گنج نهفته در هر انسانی و هر چیزی بدهد. کار انسان آن نیست که به دیگری، حقیقت خود را بیاموزد، بلکه کاراو آنست که یاری به پیدایش «حقیقت نهفته دردیگری» بدهد. در جامعه ای حقیقت، پیدایش خواهد یافت که انسانها، رابطه ماما با همدیگرداشته باشند، چون حقیقت که ارتا باشد، گنج نهفته و فطرت در همه است، و همه نیز ماما یا زایاننده این حقیقت نهفته درهمگی هستند.

( http://www.jamali.info/chashniha )

در فرهنگ ایران، «ژی» هم به معنای «زندگی»، و هم به معنای «مهر» است. زندگی و مهر، دو رویه یک سکه هستند. بدینسان، مهر به زندگی، چه در خود و چه در دیگری، گرانیگاه اخلاق واقتصاد و سیاستست. زندگی کردن، مهر ورزیدن به زندگی و پروردن زندگی در خود و در دیگریست، ولو دیگری، به گونه ای دیگر بیندیشد و عقیده ای دیگر داشته باشد. بدینسان فرهنگ ایران، برضد حقیقت یا آموزه ایست که زندگی را، برای اشاعه و بقای خود، قربانی میکند. حقیقتی و عقیده ای که از من، ترک مهر به زندگی در خود و در دیگری را میطلبد، برترین دروغست.

( http://www.jamali.info/chashniha )

این عبارت که «توهین به مقدسات اسلامی و به عقیده مسلمانان نکنید»، برترین حربه برّنده برای توهین کردن ِ همیشگی به «خرد وارج انسانها» شده است. توهین به عقیده وایمان مردم نکنید، یعنی بگذارید که خرد انسانها، اسیروذلیل و ضعیف وذلیل بمانند، یعنی که کسی حق ندارد، خرد انسانها را به آزادی و استقلال برانگیزد. در جهان آزادی، برترین توهین ها، توهین به آزادی خرد وارج انسانیست. این ارج انسانیست که باخردش، حق دارد درباره همه عقاید، آزادانه بیندیشد و آنهارانقد کند و برگزیند یاردکند. تاکی ایمان به مذهب، حق مسلم خود میداند، که به خرد آزاد ومستقل انسانی توهین کند، و اندیشیدن با خرد آزاد را که تابع هیچ عقیده ای نیست، توهین به خود بشمارد! عقیده، ازکجا این حق را پیداکرده که همیشه به خرد آزاد انسان، توهین کند، وراه اورا به استقلال وآزادیش ببندد؟ این بزرگترین توهین به خرد انسانست که حق او، به نقد عقاید وشک درعقاید ،ازاوگرفته شود. آیا این عقیده به اسلامست که باید حق وقدرت آنرا داشته باشد که خردانسان را دراخلاق وقانون ونظام واقتصاد، راهبری کند، و خرد انسانی را دراین گستره ها، ضعیف وناتوان وعاجزبشمارد، و افساربه دهان خرد انسانها بزند؟ آیا ایمان به یک مذهب و ایدئولوژی، حق مطلق را دارد که خرد انسانها را از معیارزندگی بودن بیندازد؟ اینها برترین توهین به ارج وخردِانسانی است.

( http://www.jamali.info/chashniha )

از آنجا که ما در زمانی هستیم که بسیار فراوان نوشته میشود، عادت به سطحی خوانی وبدخوانی داریم. ما دیگر، حوصله و نیرو برای عمیق ودقیق خواندن اینهمه متون را نداریم. با چنین عادتی، خواه ناخواه نسبت به نوشته های کهن که بسیارکم وناچیزند، ارزش چندانی قائل نیستیم. ولی همین متون بسیار کم و محدودهستند که ازما، عمق ودقت بسیار زیادمی طلبند، ومازآن سربازمی زنیم. و درست در خواندن این متون هست که به «عمیق ودقیق وبنیادی اندیشیدن»، که سرمایه تفکر فلسفیست، بازمیگردیم. در این متونست که باید پروازسریع برفرازگستره پهناوررا کنارگذاشت، و به کندوکاودرنقاطی کم و تاریک پرداخت. تفکرفلسفی، نیازبه خواندن زیاد ندارد، بلکه نیازبه ژرفـروی در اندیشه های مایه ای، و گستاخی برای دیدن آنچه همه نادیده میگیرند، دارد.

( http://www.jamali.info/chashniha )

با تقلید در تفکر از هر اندیشه و آموزه ای، و با تقلید در عمل از هر سرمشقی، انحطاط شروع میشود. کسی نباید سوره ای مانند قرآن بیاورد تا پیامبربشود، و یا کتابی مانند افلاطون یا ارسطوبنویسد یا همانند آنان بیندیشد، تا فیلسوف بشود. با انگیخته شدن از آنچه دریک آموزه، نواست و دریک سرمشق، تازگی دارد وجلوه استقلال است، سد انحطاط در اجتماع شکسته میشود. نوآوری و استقلال و تازگی، درست در ناهمانند بودنست. شناخت تنوع فردیت انسانی خود، و به عبارت آوردن گستاخانه آن، راه نوآوری و تازگی واستقلال را میگشاید. انحطاط، باسرکوبی تنوع فردیت ویژه انسان، در تقلید از سرمشقها و آموزه های فکری و دینی و ایدئولوژیکی میسر میگردد.

( http://www.jamali.info/chashniha )

در فرهنگ ایران، انسان، «مردم» نامیده میشود. مردم که «مـَر + توم» باشد، به معنای بذر، یا فرزندِ «مـَر = اَمَـر = خدای سرشار و افشاننده»، یعنی سیمرغ یا ارتا هست که خرمنست. این تخم در هر انسانی، کاشته شده است که میرُوید و تبدیل به خرمن میشود. ولی آدم دربهشت الله،خودش، بذری نیست، و حق هم ندارد با گدائی، خوشه ای بچیند و حتا این گدائی نیز، بزرگترین گناه شمرده میشود و، هبوط میکند. ولی «مردم» یا انسان ِ «مولوی» که بذراست، از گدائی در بهشت الله، توبه میکند، و به غنای خود، پی میبرد و دربذر وجودش، خرمن رامی یابد
چو آدم، توبه کـُن، ازخوشه چینی
چو کـِشـتی بـذر، آن ِتست خـرمـن

( http://www.jamali.info/chashniha )