شادمانی، در فرهنگ ایران، مایه ایست که سراسر زندگی و خـرد را تخمیرمیکند و میافزاید و شکل میدهد. «خـرّم » که زنخدای زندگی و عشق و موسیقی و زمان ایران هست، و «روان» هر انسانی نیز میباشد، نام دیگرش، « شاده»، یعنی «مایهِ تخمیرکننده شادی» است. هر انسانی باید روان خود را که خدای شادی و موسیقی و زندگی و زمانست، بگذارد وجود اورا تخمیرکند و شادی را آشکار و روشن سازد، تا زندگی درگذشتن بیفزاید. زندگی انسان آنگونه میگذرد که انسان آنرا در شادی میگذراند. این مائیم که آنچه گذراهست درگذراندن، میافزائیم. این حق گوهری انسانست که زندگی را به شادی بگذراند و نگذارد که قدرتی این حق را ازاوسلب کند. خیام میگوید
گر یک نفسـت ز زندگانی گذرد — «مگذار» که جز به شادمانی گذرد
هشدار، که سرمایه سودای جهان — عمریست ،.. چنان کش گذرانی، گذرد

( http://www.jamali.info/chashniha )

«خرد»، در فرهنگ ایران، پدیده ایست که ازتجربیات ژرف ایرانیان با «ماه» پیدایش یافته است. «ماه»، برای ایرانیان «اصل روشنی وبینش درتاریکی» بوده است. ماه، چشمیست که هم تاریکی را روشن میکند وهم می بیند. دیدن درتاریکی، به معنای آنست که از راه «جستجوکردن وآزمودن» است که میتوان به «روشنی وبینش خوبی وبدی رسید» و برگزید. مغـز انسان که « maz-ga» باشد به معنای «جایگاه ماه = maz » است. در شاهنامه، انسان درخت سرویست که فرازش «ماه گـِرد = ماه پـُر» هست. انسان، اصل همیشه ازنوسبزشونده و عشق است که بـَرَش، «ماه پُر» است. واژه «خرد = xratu = ratu + xra » درست حاوی همین معنا ست. «xra» همان «هـره، خار، خاره» است که به معنای «زن و ماه پـُر» است که «زنخدا ماه» باشد. پسوند «ratu» همان واژه «رَد» است که دراصل به معنای «داد وقانون» و «سروروسالار» است. تخم ماه در مغـز هر انسانی هست و خرد هرانسانی، «ماه خدا، یا اصل روشنی وبینشی» است که همه چیزها را خود درتاریکیها، میجوید ومیآزماید و خود، «رَد» یا سرچشمه «داد وقانون» میباشد. خرد هرانسانی، هم روشنگروهم بیننده قائم به ذات خود هست که سرچشمه پیدایش قانون وداداست.

( http://www.jamali.info/chashniha )

در فرهنگ ایران، آب، مایه بود، یعنی «اصل تحول دهنده وشکل دهنده» به هرچیزی بود. چون آب، معنای تنگ مارا نداشت، بلکه به معنای «همه شیرابه های درون چیزها و انگم ومان وژد و رنگ وشیروروغن ونطفه و آب زهدان و باران…» بود، از این رو «مایه »نیزنامیده میشد. این آب یا مایه دردرون چیزها بود که «حقیقت» شمرده میشد. انسان که مردم (مر+ تخم) باشد، همیشه در درون این مایه یا درون دریای جهان، شنا میکرد. «شناختن» درست ازهمین واژه «شنا وری» ساخته شده است. زندگی، شنا دردریای جهان وگذر ازرودخانه شیرابه های پدیده ها و واقعیاتست. هر انسانی، مستقیما با حقیقت جهان آمیخته است. تخم وجود انسان درحواس، این شیرابه ها ی جهان را می هنجد (جذب میکند) و می «وَخشـد». وخشیدن چیست؟ «وخش»، به درخشش و کلمه والهام و نمو وبالیدن و پیشرفت وبزرگشدن و بسط یافتن و شکوفه کردن و شعله ورشدن و «موجود مینوی شدن = موجود بهشتی شدن» گفته میشود. «می» نیز« مایه وآب» بود، و عرفان، این معنارا از فرهنگ ایران به ارث برد. در نوشیدن می یا جام جم، تخم وجود انسان (مر+تخم) درختی میشود که فرازش «ماه پُـر = اصل روشنی وبینش درتاریکیها» است. اینست که در فرهنگ ایران، همآهنگی بینش های حواس، به «خرد»، شکل میدهند، نه آنکه «عقل»، به همه چیزها، شکلی را که اراده میکند با قهربدهد، ودنیا و اجتماع را به آلت دست خود، کاهش بدهد تا بردنیا واجتماع، حکومت کند. خرد درایران، مفهومی دیگردارد که عقل.

( http://www.jamali.info/chashniha )

فرهنگ ایران، در حواس، دایه خـرد را میدید. حواس، نوک پستانهائی هستند که شیرطبیعت را به خرد میرسانند و خرد و جان را می پرورند. مکاتب فلسفی که بر مدنیت غرب سلطه یافتند، دردرک حواس، «موادِ خام عقل» را میدیدند و هنوز نیزمی بینند. عقلست که باید به این «مواد»، شکل وسامان بدهد. این عقلست که ارزش به مواد حسّی میدهد. عقل این مواد را طبق هدف وغایتی که میگذارد، بکارمیبرد. ادراکات حواس، وسیله وآلت عقل میشوند. عقل، در ادراکات حواس، حقیقت (شیرابه گیتی) را نمی بیند، بلکه فقط آلتی درخدمت غایت وهدفی که خود می نهد، می بیند. درحالیکه در فرهنگ ایران، «خرد»، درادراکات حواس، که شیرازپستان گیتی به او میدهند، حقیقت را می یابد وازحقیقت پرورده میشود وشکل می یابد. خرد وجان، در نوشیدن شیرابه ادراکات حواس، به حقیقت میرسد وصورت می یابد. ولی باعقلی که ادراکات حواس را مواد خام خود میداند، دنیا، تقلیل به «آلت عقل» می یابد، و انسان حق می یابد که دنیا را به هرهدفی که مطلوبش هست، بکارببرد. دنیا وتاریخ را طبق عقلش، تغییربدهد. با چنین عقلی، راه «بی ارزش سازی زندگی درگیتی» گشوده میشود، چون درپایان «زندگی انسان وجامعه» نیز، مواد وآلت های دلخواه عقل میگردند.

( http://www.jamali.info/chashniha )

زنیروبود مرد را راستی. ازنیرومندی، یعنی «ازخود، آفریننده بودن» است که انسان وجامعه، به حققت (راستی) میرسند. وازخود، آفریننده نبودن، سستی وضعفست، که انسان وجامعه به «ضدحقیقت» کشیده ورانده میشوند. نیرومندی، به معنای «ازخودآفریننده بودن» است، چون «نیرو» «دراصل به معنای جمع اصل نرینه ومادینه باهمست، که معنای «اصل آفرینده ِروشنی وجنبش و آغازگری وشادی» را داشته است. چنین انسانی وجامعه ای،هیچگاه، «واکنشی» نمیاندیشد وعمل نمیکند. ولی سست وضعیف، یعنی آنکه ازخود نمیتواند بیافریند، همیشه تابع و واکنشی میاندیشد وعمل میکند. ازاینرو نیز، یک ضعیف وسست، همیشه گرفتار تباهی وکاستی و اشتباه وواپس ماندگی است، و ضرورتا محتاج «خلق کردنِ دشمن» است. ضعیف وسست، باید همیشه «دشمن، خلق کند» تا این تباهی هاوکاستیها وواپس ماندگیهارا به او نسبت دهد. با خلق دشمنست که میتواند همیشه خودرا ازپیایندهای مداوم سستی وضعفش، نجات بدهد. ولی برغم این دشمن آفرینی، همیشه ضعیف وسست میماند. خلق ِکافرو شیطان واهریمن وکلونیالیسم وکاپیتالیسم وامپریالیسم واستکبارو … نتیجه همین عذاب ازضعف وسستی خود هست، چون نمیتواند ازخود بیافریند. نجات ازضعف، درکینه توزی با دشمن، ممکن نیست، چون کینه توزی خود ، افزاینده ضعفست.

( http://www.jamali.info/chashniha )