با آغاز جريانی که به سرعت از طرف سياست گزاران غربی «بهار عربی» نام گرفته و برخی تصور می کنند که، همچون سيبی زرين، به دامن اصلاح طلبان وطنی خودمان افتاده است، از در و ديوار اين ندا برخاسته است که بهترين فرمول برای آيندهء «جوامع اسلامی» مدلی است که هم اکنون بر جامعهء ترکيه حکومت می کند و نمونهء به بيراهه رفته اش نيز در ايران وجود دارد.
اين نکته اکنون بديهی شده است که حکومتی استوار بر يک مذهب (يا ايدئولوژی ِ) معين، طبعاً و خود بخود، مزاحم معتقدان به مذاهب (يا ايدئولوژی های) ديگر می شود و آنان را به انواع مصيبت ها دچار می سازد. در تاريخ اسلامی شدهء ايران اين وضعيت همواره برقرار بوده است و مذهبی که پايهء حکومت را می ساخته افراد جامعه را به گروه هائی با حقوق متفاوت تقسيم کرده و با معتقدان به ديگر اديان و مذاهب با شدت بسيار عمل می کرده است.
هر «فکر» حاصل وجود مفروضاتی در ذهنيت آگاه يا ناآگاه ما است؛ و نوعی نتيجه گيری از مفروضاتی اوليه است، استوار بر شالودهء منطقی يکسره مطلوب ما. بعنوان يک مثال صريح اما دور از ذهن، می توان روند يک فکر يا تصميم گيری را با اين فرض آغاز کرد و پيمود که «اکنون در تابستان هستيم». بلافاصله از اين فرض می توانيم نتيجه بگيريم که هوا گرم شده است و نيازی به پوشيدن لباس های ضخيم نيست و می توانيم با لباس های راحت تابستانی از خانه خارج شويم. در واقع، فرض و يا يقين به اينکه «اکنون در تابستان هستيم» سکوی پرتاب فکر و تصميم گيری ما است برای انتخاب نوع لباسی که می پوشيم. شما هم اگر اين فرض اوليه را بپذيريد تصميم به پوشيدن لباس سبک و تابستانی را تصديق می کنيد. اما اگر شما اين فرض اوليه را نپذيريد و معتقد باشيد که «اکنون در زمستان هستيم»، خودبخود طرز لباس پوشيدن حاصل از آن فرض اوليه را هم نمی توانيد بپذيريد.
معمولاً نوشتن در «خرداد ماه» مثل پياده روی بر جادهء سنگلاخی است که در صد سالهء اخير نام ديگر جادهء سياست در کشور ما بوده است؛ حال آنکه قرار بوده انقلاب مشروطه جادهء همواری برای سياست مداران وطن دوست ايران فراهم سازد که بتوانند در آن با سرعت بالا به سوی ايرانی مدرن و لايق زيستن در جهان نو بتازند.
مهندس عزت الله سحابی، روزنامه نگار، اقتصاددان، از نخستين اعضاء شورای انقلاب اسلامی منتخب آيت الله خمينی، رئیس ستاد بسیج اقتصادی كشور، نمایندهء اولین مجلس خبرگان برای نوشتن قانون اساسی حکومت اسلامی، نمايندهء دورهء اول مجلس شورای اسلامی، رئیس سازمان برنامه و بودجه در دولت اسلامی مهدی بازرگان، عضو شورای بازنگری در قانون اساسی حکومت اسلامی، و رهبر شورای فعالان ملی ـ مذهبی ایران، که پلی ميان يک فرد مسلمان اهل سياست و يک معتقد به اسلام سياسی محسوب می شد، با مرگ خود شايد پايان دورهء آخر جنبش اسلاميسم ايران را (هم در وجه معتدل و هم در وجه افراطی و لگام گسيخته اش) اعلام داشته باشد.
هر جامعه به گروه های مختلفی تقسيم می شود و در هر گروه امر يا اموری مشترک را می توان يافت که ملاط و پيوند اعضاء گروه با يکديگر اند. در اکثر موارد هم، هنگامی که فردی در مخمصه ای گرفتار می شود، از واکنش گروه ها می توان پی برد که فرد مزبور با کدام گروه داری پيوند و اشتراک است. وقتی حسينيه دراويش گنابادی را خراب می کنند، قبل از همه دراويوش اين سلسله در سراسر جهان اند که صدا به اعتراض بر می دارند. وقتی رهبران مذهبی بهائيان به زندان می افتند، بهائيان جهان پيش از ديگران به دفاع بر می خيزند. و وقتی اصلاح طلبان مذهبی به زندان می افتند، ياران شان در شهرهای مختلف دنيا دست به تحصن و اعتصاب غذا می زنند. اين يک قاعدهء طبيعی و اجتماعی است.