لحظه ای است تاریخی، به مارزخمی ولایت فقیه فرصت ندهیم

بهروز ستوده

و این همان خوابی است که بیت رهبری ولایت فقیه برای مردم ایران و خیزش سبز آنان دیده است تا در فردای 22 بهمن ، پیروزی لشکر اسلام را برکفار و دشمنان اسلام ، دربوق های دروغ پرداز خود بدمد و عوام جاهل را بزیر پرچم پاره پاره ی ولایت فقیه فرا خواند !!

درزندگی ملت ها ، لحظات حساس و تاریخی وجود دارد که اگر این لحظات درست ارزیابی نگردند و در پاسخ دهی به ضرورت های این لحظات غفلت شود ، چه بسا که همین غفلت می تواند نتایج فاجعه باری را برای ملتی به ارمغان آورد که حتی نسل های آینده نیز می بایستی تا سالیان دراز، تاوان غفلت پدران خود را بپردازند ، کما اینکه سرنوشت تیره و تاری که برای نسل های پس از انقلاب 22 بهمن ماه 57 رقم زده شد ، نتیجه ی غفلت نسلی بود که اینک گرد پیری بر رخساره اش نشسته است و بسیاری ازآنان برغفلت خویش در شکل گیری حکومت خون وجنون اسلامی معترف اند ، نسل پیری که درایام جوانی ، آنقدر درآرمانهای دینی و غیر دینی خود غوطه ورگردیده بود که تولد و رشد هیولای آدمی خوارحکومت شریعت مداران اسلامی را ندید و یا دید و آنرا زود گذر ارزیابی نمود و یا به امیدی واهی دل در گرو اتحاد با این هیولای وحشی بست ! وتاریخ اینک یکبار دیگر، لحظه ی سرنوشت سازدیگری را در مقابل مردم ایران و نسل جوان این کشور قرار داده است ، تا این بار پاسخ ملت ایران و نسل جوان این کشور که برای آزادی وعدالت و زندگانی بی تبعیض ، در مقابل غداترین وکثیف ترین حکومت روی زمین قد برافراشته است ، به این لحظه تاریخی چه باشد ؟

ما نمی‏ توانیم اسلام را به عنوان دین رسمی کشور حذف کنیم

گفت‌وگو با رامین جهانبگلو

گفتگوگر: محمد تاج‌دولتی

tajdolati@radiozamaneh.com

در پی انتشار بیانیه‏ ی پنج ماده‏ای میرحسین موسوی در مورد مطالبات جنبش مردم ایران و پس از اعلام بیانیه ‏ی ده ماده‏ای پنج نواندیش دینی، گروهی از روشنفکران و کنش‏گران سکولار که چند تن از روشنفکران دینی نیز در میان آنان قرار دارند، بیانیه‏ا‌ی را در حمایت از مطالبات اعلام شده توسط میرحسین موسوی منتشر کردند. دکتر رامین جهانبگلو، استاد علوم سیاسی در مرکز اخلاقیات دانشگاه تورنتو، یکی از ۵۴ امضا کننده‏‏ی بیانیه‏ی روشنفکران سکولار است. با رامین جهانبگلو در بازگشت از سفر چند هفته‏ای به مصر و هند که برای شرکت در چند کنفرانس و ایراد سخنرانی در زمینه‏ی جنبش‏های سیاسی− اجتماعی و رفتارهای خشونت‏ پرهیز صورت گرفته بود، در باره‏ی تحولات چند ماه اخیر ایران و چند بیانیه‏ای که به تازگی منتشر شده‏اند، گفت‏وگویی داشتم.

پرسش: پس از گذشت هفت ماه از آغاز جنبش سبز که او ترجیح می‏دهد آن را جنبش مدنی ایران نام‏گذاری کند، آیا حرکت سیاسی− اجتماعی مردم ایران گسترده‏تر شده یا محدودتر؟

پاسخ: جنبش مدنی ایران از جهاتی گسترده‏تر شده است. هرچند ممکن است دیگر تظاهرات سه میلیونی‏ای مانند دوشنبه‏ی بعد از پایان انتخابات ریاست جمهوری در ایران نداشته باشیم، ولی به هرحال از لحاظ شرکت ذهنی و فکری مردم در این جنبش، چه در داخل و چه در خارج از ایران، به نظر می‏آید که جنبش گسترده‏تر شده است. حس مسئولیت جامعه‏ی مدنی ایران نسبت به آینده‏ی کشور، نسبت به آینده‏ی جنبش سبز و نسبت به مسایلی که امروز ایران از نظر سیاسی، اقتصادی و اجتماعی با آن درگیر است نیز به مراتب بیشتر شده است. بنابراین می‏توان گفت که جنبش نه از نظر کمّی که از نظر کیفی گسترده‏ تر شده است.

۲۲ بهمن از نگاهی دیگر

میرزاآقا عسگری (مانی)

سال ۱٣۵۷ که «انقلاب اسلامی» با توطئههای انگلیس، آمریکا و ارتجاع دینی در ایران رویداد، مردم ایران در توهمی قانقاریائی نسبت به دین اسلام فرورفته بودند. جز انگشت شماری از پیشاهنگان فکری در ایران، بقیهی مردم از بازاریها و بورکرات¬ها و سران درجه یک مملکتی گرفته تا دورترین روستاها و ایلهای ایران، – با جلوهای از مدهوشی و خوابرفتگی فرهنگی- برای دین اسلام و مذهب شیعه احترام قایل بودند. شاهان ایران یا تکیه و مجالس روضهخوانی داشتند، یا پای منبر آخوندها مینشستند و براین باور بودند که هرگاه کسی بخواهد بلائی برسرشان بیاورد امام زمان و امام رضا به یاریشان خواهند آمد!

تا و در سال ۱٣۵۷ تقریبا همهی مدعیان امر بازار سیاست براین باور بودند که اسلام باید دین رسمی و برتر مردم ایران بماند، در قانون اساسی بدان اشاره شود، روحانیت و طلبهها از دادن مالیات، و رفتن به سربازی معاف باشند، اوقاف مال آنان باشد و «مراجع تقلید و آیات عظام» همچون واسطههای الله روی زمین ایران بچرخند و در عرصهی دین و خرافات، فرمانروائی کنند. چنان «حاجآقا، حاجاقا»ئی به دم خونخواران مفتچر میبستند که کسی جرأت نداشت آن فضای چاپلوسانه و قدسی را بشکند! حتا سران انقلاب مشروطیت نه درکش را داشتند و نه شجاعتش را که حوزهی اقتدار روحانیت را یکبار برای همیشه زیر پرسشی اساسی ببرند.

چه کسی از جمهوری ایرانی می‌ترسد؟

مزدک بامدادان

پنج روز دیگر آزادیخواهان ایران بار دیگر به خیابانها خواهند آمد و رودرروی نیروهای سرکوبگر جمهوری اسلامی خواسته های خود را فریاد خواهند کرد. مانند راهپیمائی‌های گذشته شعارهای نوینی بر زبان راهپیمایان روان خواهند شد و دوباره بگومگوهای بی پایان بر سر زودهنگام بودن و یا تندروانه بودن آنها آغاز خواهند شد. شاید هیچ شعاری به اندازه شعار “جمهوری ایرانی” تا کنون واکنش اندیشه ورزان و تلاشگران جنبش سبز را – چه در درون و چه در برون از ایران – برنیانگیخته باشد. آزادیخواهان ایرانی، این شعار را برای نخستین بار روز هشتم مرداد ماه و در چهارراه ونک خیابان ولیعصر سر دادند (۱). واکنش کسانی چون میرحسین موسوی با نگاه به اندیشه ایشان نابیوسان و شگفت آور نبود، موسوی در بیانیه سیزدهم خود آشکارا نوشت: «ما جمهوری اسلامی نه یک کلمه کم نه یک کلمه زیاد را میخواهیم». آنچه شگفت آور می نمود، برخورد گروهی دیگر از تلاشگران جنبش بود که اگرچه هیچکدام مهری به جمهوری اسلامی آقایان موسوی و خاتمی در دل نداشتند، هر یک به بهانه ای این شعار را “نابجا”، “تندروانه”، “نارسا” و یا “بهانه ای برای سرکوب بیشتر” می دانستند.

مشت نمونه خروار کسانی که به این شعار پرداختند، آقای اکبر گنجی بود که آنرا در پرده “مسئله ساز” خواند (۲). گنجی می نویسد:
«نوعی شيرينی وجود دارد که دانمارکی به شمار می آيد. نوعی سوسيس وجود دارد که آلمانی به شمار می آيد. نوعی فوتبال وجود دارد که آمريکايی محسوب می شود. نوعی رقص وجود دارد که هندی محسوب می شود. نوعی نان وجود دارد که فرانسوی به شمار می آيد. نوعی يقه وجود دارد که انگليسی محسوب می شود. آيا موجودی يا ايده ای به نام “جمهوری ايرانی” می تواند وجود داشته باشد يا به شمار رود؟ اگر جمهوری، حکومت جمهور مردم، مطابق قوائدی خاص،چارچوبی معين و نتايج نامعين باشد (يعنی از پيش معلوم نيست چه کسی برنده و چه کسی بازنده خواهد بود)، ايرانی و غير ايرانی نخواهد داشت. به تعبير ديگر، آيا نوعی جمهوری وجود دارد که ايرانی به شمار رود؟ پاسخ منفی است».

مسئول کیست؟

دکتر فیروز نجومی

بعضا بر این عقیده هستند که در شرایطی که مردم ایران با هر باور و ایده و عقیده ای، برخاسته و مشخصا با مطالبه آرای خود نشان داده که با خواستی دموکراتیک به میدان آمده اند، نباید و صلاح نیست که وارد نقد دین بشویم. حمله بر دین ماجراجویی ست. مردم، دین باورند و نقد باور آنها خصومت و خشم بر انگیز است و صدمه ای ست به جنبش سبز. بهمین دلیل اغلب شرایط کنونی را به گونه ای تجزیه و تحلیل میکنند گویی که دین در بنای آن نقشی نداشته است و هنوز هم ندارد.

حتی بعضا دین را مبرا از خطا میدانند. که دین اسلام، خشم و خشونت و بیرحمی، و فریب و حیله و ریاکاری را بر نمی تابد. که شریعت را با شمشیر سر و کاری نیست. حساب قدرتمداران را باید از دین جدا ساخت. که شرایط کنونی آماده است برای قدرت ستیزی نه برای دین ستیزی. گویی که میتوان قدرت ستیزی را از دین ستیزی جدا ساخت. حال آنکه، زمانی میتوانی به ستیزه با قدرت بر خیزی که آماده باشی که با دین رو در رو قرار بگیری. یعنی که در چهره ی واقعی دین و تجلیات آن در واقعیت عینی بنگری، از ولایت فقیه گرفته که دشمنان خود را “منافق ” و “کافر ” شناسایی میکند و نابودی آنها را بشارت میدهد، تا امام جمعه ای که بر منبر خطابه به رئیس قضات برای اعدام دو محکوم سیاسی دست مریزاد گفته و خواهان اعدام های بسیاری میشود تا اقتدار نظام اسلامی پایدار بماند. و نیز تا آن بازجویی که شکنجه و ضرب و شتم متهم را در نیم روز متوقف میسازد که به حمد و ستایش خداوند بشتابد.

اگر آیت الله ها و حجت الاسلامها و طلبه ها، رئیس جمهور و کارگزاران و فرماندهان نظامی و امنیتی ولی فقیه، گشت های ارشادی و سازمانهای نهی از منکر و اماکن، تجلی دین نیستند، تجلی باور و ایمان به شریعت اسلام، نیستند، تجلی چه چیزی هستند؟ این پرسش از زندانیان سیاسی سالهای ۶۶ و ۶۷ مبنی بر آیا مسلمانی یا مارکسیست، تجلی چیست اگر تجلی شریعت اسلامی نیست؟ آیا این دین بود که به قدرت فرمان میداد که مارکسیست و مجاهد را به جوخه ها ی اعدام بسپاری و بطور دسته جمعی در گودال های گمنام مدفون سازی؟ اگر آیت الله و حجت السلام و پاسدار دین به حق و حقوق و آزادی بشر در تفکر و اندیشه، باور و ایمان داشتند، آیا وجدان آنها را مجاز میساخت که دگر اندیشان و یا هر انسان دیگری را به مجازات و شکنجه بکشد و بجرم محاربه با الله به دار مجازات بیاویزد؟ در هیچ کجای کتاب آسمانی، قرآن مقدس، هرگز آیه ای مبنی بر بخشایش و گذشت منافق و مشرک و کافر، نخواهی یافت. شریعت اسلامی خون آنها را مباح نموده و جنگ با کفار را تکلیف و وظیفه مسلمانان ساخته است. جهاد و شهادت فرمان الله ست. او جهادگران و شهادت طلبان را در بهشت هم آغوش حوریان میسازد و زندگی ابدی می بخشد. ولی فقیه مکرر معترضین را “منافق” و “کافر” معرفی میکند. و قاضی، معترض را بجرم محاربه و یا جنگ علیه الله و یا نظام الهی، محکوم به اعدام میکند. آیا امروز میتوان دین را از قدرت مدار جدا ساخت؟ یکی را بشکنی بدون آنکه به دیگری لطمه ای وارد آوری؟ آیا میشود ولی فقیه را بجرم جنایاتی که علیه بشر مرتکب شده است به محاکمه بکشانی بدون آنکه شریعت اسلام را نیز محاکمه کنی؟ آیا میتوانی او را بجرم چیز دیگری جز عمل به تکلیف شرعی، یعنی جهاد و شهادت محکوم نمایی؟

جستاری پیرامون حجاب

بخش دوم

محمد امینی

جستاری پیرامون حجاب
بخش دوم

در خردادماه ۱۳۰٩ نخستین «کنگره نسوان شرق» در دمشق برگزار شد. انگیزه کسانی که در گفتگو و هماهنگی با یکدیگر، برگزاری آن کنگره را شدنی ساختند، هماهنگی نهادهای زنانه در کشورهای خاور و بهبود حقوقی جایگاه زنان دراین کشورها بود. بیشتر نمایندگان از کشورهای اسلامی بودند و از ایران، قدسیه مشیری در این کنگره شرکت کرد و پیام خانم مستوره افشار، رئیس انجمن نسوان وطنخواه را که بزرگترین سازمان غیر دولتی زنان ایران بود، در کنگره خوانده شد. می توان گفت که در آن نشست، گروه زنان ایران از انگشت شمار گروه های نمایندگی بود که از سوی یک انجمن غیر دولتی در کنگره شرکت می داشت که از دیدگاه شرکت کنندگان، کاری بسیار چشمگیر بود. برای نمونه، نماینده ترکیه همسر سفیر آن کشور در دمشق بود که گرفتاری های زندگی اش، اورا از شرکت در این کنگره معاف کرد! این توانایی جنبش مستقل زنان ایران و افزون برآن، پذیرفته شدن ایران در جامعه ملل که کشور ما را یگانه عضو کامل از میان کشورهای خاوری مسلمان کرده بود، انگیزه ای برای برگزاری کنگره دوم در تهران شد.

شوربختا که سرگذشت برگزاری این کنگره در تهران با پاره ای دگرگونی های سیاسی در ایران گره خورد و آشکار کرد که گفتمان حقوق زنان که حجاب نیز بخشی از آن بود، برخلاف داوری های پذیرفته شده، دستکم دراین سال ها از پشتیبانی دولت برخوردار نمی بود. راستی این است که بیشتر دولتمردان ایران در آن سال ها، گرفتاری چندانی با حجاب نمی داشتند و شاید بتوان گفت که شمار اندکی ازآنان، از گفتگوی آشکار پیرامون حجاب و پرده پوشی زنان، بیمناک و هراسان نمی بودند. عبدالحسین تیمورتاش (سردار معظم خراسانی) و مهدیقلی هدایت (مخبرالسلطنه) ، دو نماینده برجسته در دوسوی این گفتمان در درون دولت ایران بودند. تیمورتاش و داور از شمار روشنفکران برخاسته از بیرون اشرافیت قاجار و برآمدگان دوره مدرنیته بودند که از دگرگون کردن پوشاک سنتی مردم ایران پشتیبانی می کردند و چه بسا که در برانگیختن رضاشاه به این سودا می کوشیدند. یکی از نخستین کارهای داور در عدلیه جدید که سالیانی پس از آن دادگستری نام گرفت، هماهنگ ساختن پوشش قضات و وکلای دادگستری به روش دادگستری های اروپایی بود.

تیمورتاش، سودای گسترده تری را در سرمی داشت. دوسال و نیم پیش از سفر رضاشاه به ترکیه که بسیاری آن را به نادرستی سرچشمه رودر رویی با حجاب درایران می دانند و پایین تر به جایگاه آن خواهم پرداخت، تیمورتاش سهمیه ورود کلاه زنانه را به بودجه دولت وارد کرد. مخبرالسلطنه هدایت که درآن هنگام نخست وزیر می بوده، به یاد می آورد که «اواخر ریاست من، در جلسه ای از جلسات هیئت دولت که اسهام صادر و وارد محدود می شد، تیمورتاش کلاه زنانه را داخل امتعه (کالا) مجاز کرد. گفتم چه حاجت؟ گفت لازم می شود.» گفتنی است که مخبرالسلطنه که نگران پذیراشدن پوشاک اروپایی بود، سالی پس ازآن به رضاشاه پیشنهاد کرد پوشش اسلامی دیگری به جای چادر نشانده شود که به جایی نرسید. «قصد من از پروگرامی که به شاه عرض کردم این بود که به جای چادر، روپوش نجیب و محترمی برقرار شود که زینت زن جز صورت و کفّین (کف دو دست) پوشیده باشد.»

آخرین سالی که تیمورتاش و مخبرالسلطنه درکنارهم در «هیئت دولت» بوده اند، سال ۱۳۱۱ می باشد. برنامه ریزی سهمیه واردات که مخبرالسلطنه از آن سخن می راند، در پایان سال ۱۳۱۰ خورشیدی، یک سال پیش از برکناری تیمورتاش و دوسال و اندی پیش از سفر رضاشاه به ترکیه است. پس می توان گفت که تیمورتاش یکی از اندک کسانی در میان دولتیان بوده که چشم اندازی برای رواج رخت اروپایی و کناره جویی از حجاب می داشته است. هم از این رواست که به داوری من، پشتیبانی آغازین او که در آن هنگام نزدیک ترین مشاور رضاشاه و وزیر دربار او می بوده، از برگزاری دومین کنگره زنان خاور در ایران، جایگاه برجسته ای می داشته و به نهاد غیر دولتی انجمن نسوان وطنخواه و کوشندگان آن امید هایی برای پشتیبانی دولت از کار ایشان داده است.